Khung pháp lý tài sản ảo: Nhìn từ góc độ bảo vệ người tiêu dùng

Hội thảo diễn ra trong bối cảnh chỉ còn chưa đầy một năm là đến tháng 5/2025, thời hạn ban hành khung pháp lý tài sản ảo (VA) theo cam kết của Chính phủ nhằm thực hiện Kế hoạch Quốc gia về Phòng chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, được ban hành theo Quyết định 194/QĐ-TTg ngày 23/2/2024, nhằm đưa Việt Nam ra khỏi danh sách xám (grey list) của Lực lượng đặc nhiệm tài chính toàn cầu (FATF).

Hội thảo thu hút sự tham dự của hơn 300 khách mời, bao gồm các đại diện từ Văn phòng Trung ương Đảng, Toà án nhân dân TP. Hồ Chí Minh, Ban Cơ yếu Chính phủ, Bộ Công an, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Thông tin và Truyền thông, Trung tâm Chứng thực điện tử quốc gia, Trung tâm Ứng cứu khẩn cấp không gian mạng, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam…

Hội thảo thu hút sự tham dự của hơn 300 khách mời

Trong đó, các vấn đề trọng tâm liên quan đến quản lý tài sản ảo (VA) và nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo (VASP) được quy định tại Hành động 6 (yêu cầu hoàn thiện khung pháp lý để cấm hoặc quản lý tài sản ảo – nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo trước thời điểm tháng 5/2025) và Hành động 7, yêu cầu phổ biến chính sách ở khu vực tư nhân.

Tại hội thảo, các chuyên gia đã thảo luận về các quy định pháp luật từ góc độ bảo vệ người tiêu dùng, tìm hiểu một số mô hình quản lý tài sản ảo – nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo được đánh giá là tiến bộ như Đạo luật tài sản mã hóa MiCA có hiệu lực từ cuối năm 2024 của Liên minh châu Âu và Luật Quản lý Tài sản Mã hóa của Hồng Kông (Trung Quốc).

Theo các diễn giả tại hội thảo, việc xây dựng khung pháp lý quản lý tài sản ảo cần kết hợp giữa các kinh nghiệm thực tiễn từ ngành tài chính truyền thống, đặc biệt là các nguyên tắc quản lý rủi ro với chuyên môn sâu về các công nghệ mới nhằm đảm bảo quyền lợi khách hàng, sự bền vững của hệ thống và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Luật sư Nguyễn Trần Minh Quân cho biết, điểm chung của hai khung pháp lý MiCA và Hồng Kông đều nhấn mạnh việc bảo vệ người dùng thông qua cấp phép VASP, chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố (AML/CFT), đảm bảo tính minh bạch, quyền riêng tư, lưu ký tài sản của khách hàng và các tiêu chuẩn hoạt động nghiêm ngặt. “Tuy nhiên, trong khi MiCA tập trung vào việc điều hòa quy định trên toàn EU, cung cấp một khung pháp lý nhất quán có lợi cho các hoạt động xuyên biên giới thì Hồng Kông (Trung Quốc) chú trọng vào các án phạt nghiêm ngặt và các tiêu chuẩn cao về bảo vệ tài sản của khách hàng”, ông Quân nhấn mạnh.

Trên phạm vi toàn cầu, vấn đề khung pháp lý tài sản ảo ngày càng được quan tâm sâu sắc

Đồng quan điểm trên, ông Tony Tống – Người đồng sáng lập Hiệp hội Blockchain Hồng Kông (Trung Quốc), cho biết: “Khung pháp lý toàn diện của MiCA hay Hồng Kông (Trung Quốc) đặt ra các thách thức cho các VASP, như chi phí tuân thủ, nhưng cũng mang lại những cơ hội lớn, gia tăng tin tưởng của người dùng, thúc đẩy sự tham gia thị trường và sự phát triển của hệ sinh thái tài sản mã hóa”.

Các diễn giả cho rằng, tại Việt Nam, do thiếu khung pháp lý hoàn chỉnh, các quy định liên quan đến tài sản ảo – nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo nằm rải rác ở 19 văn bản quy phạm pháp luật, dẫn tới tình trạng các hoạt động huy động vốn cộng đồng, gian lận, tiếp thị quảng bá dịch vụ tài sản ảo vẫn diễn ra tràn lan không phép, bao gồm cả trong khu vực các trường đại học và núp bóng dưới nhiều hoạt động phổ biến kiến thức.

Các diễn giả thông tin thêm, theo các quy định hiện nay, các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo hoạt động không phép tại Việt Nam có nguy cơ vi phạm Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân khi thu thập dữ liệu cá nhân không hợp pháp; không bảo vệ dữ liệu cá nhân; sử dụng dữ liệu cá nhân không đúng mục đích.

Việc hoán đổi tài sản, đặc biệt là các giao dịch tài chính và bất động sản như mua bán stablecoin, khai thác coin, bán token ứng dụng trong GameFi, hay bán NFT, được điều chỉnh trong Luật thuế, Luật Phòng, chống rửa tiền 2022 của Việt Nam, dẫn đến nguy cơ các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo này vi phạm quy định về thuế hay phòng chống rửa tiền.

Ông Phan Đức Trung – Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Blockchain Việt Nam cho rằng, trong bối cảnh này, việc cộng đồng chung tay xây dựng các bộ tiêu chuẩn đạo đức, tiêu chuẩn cộng đồng, tiêu chuẩn dự án và ứng dụng công nghệ RegTech (công nghệ hỗ trợ tuân thủ quy định) truy vết on-chain có thể góp phần giảm thiểu tối đa tình trạng gian lận, lừa đảo liên quan đến tài sản ảo.

Về phía các cơ quan quản lý và đối với chính các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo, ông Trung cho rằng, việc xây dựng khung pháp lý quản lý tài sản ảo – nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo và tuân thủ cần có sự kết hợp giữa các kinh nghiệm thực tiễn từ ngành tài chính truyền thống, đặc biệt là các nguyên tắc quản lý rủi ro của ngành tài chính truyền thống với chuyên môn sâu về các công nghệ mới. Trong đó, các nguyên tắc tuân thủ cơ bản như KYC (Know Your Customer): Xác thực danh tính khách hàng; KYB (Know Your Business): Thẩm định doanh nghiệp đối tác trước khi hợp tác; KYI (Know Your Intermediary): Thẩm định đơn vị trung gian; KYT (Know Your Transaction): Xác minh giao dịch… Trong ngành tài chính truyền thống cũng cần phải được áp dụng đối với lĩnh vực quản lý tài sản ảo nhằm đảm bảo quyền lợi khách hàng, sự bền vững của hệ thống và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh – Tổng thư ký Thị trường Trái phiếu Việt Nam nhấn mạnh, tài sản ảo và các hoạt động xung quanh đó là một thực tế xã hội đã và đang tồn tại quy mô lớn ở Việt Nam và trên toàn cầu. Tài sản ảo cũng có thể được coi là một trong nhiều sự đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ tiên tiến trong quá trình phát triển của xã hội hướng tới đáp ứng tốt hơn nhu cầu của con người. Chính sự hưởng ứng và tham gia mạnh mẽ của người dùng trên toàn cầu và Việt Nam cho thấy sự sáng tạo này đã phần nào đáp ứng tốt nhu cầu phát triển của xã hội. Các ý tưởng sáng tạo thưởng đi trước sự phát triển của khung pháp lý vả luôn mang đến cả những tác động tích cực và tiêu cực đối với xã hội.

Vì vậy, các diễn giả tại hội thảo đều nhận định, việc hình thành khung pháp lý là cần thiết và nên được làm sớm để bảo vệ người dùng chân chính, tận dụng tối ưu các lợi thế của công nghệ mới cho sự phát triển của xã hội, đồng thời hạn chế những tác động trái chiều.